Waarom een zzp'er heimwee heeft naar kantoor

Vroeger, nadat ik de opties zwemjuf en manegehouder had afgeschreven, wilde ik schrijver worden. Ik zou mijn dagen doorbrengen in een smetteloze zolderkamer, het toonbeeld van sereniteit. Met niemand iets te maken, alleen ik en de inspiratie, die vast vanzelf kwam als ik maar veel uit het raam zou staren. 

Nu is het zover. Ik ben na een ontslag zzp'er geworden. Na achttien jaar op kantoren te hebben gewerkt, schrijf ik thuis artikelen. Ik heb geen zolder. In de huiskamer staat een scheef schrijftafeltje, waar de Ikea-bureaustoel butsen in maakt. De printer en pc zijn ­lelijke grijze puisten in een anderszins aardige inrichting. Ik werk in pyjama, wat heus comfortabel is, maar ook verwarrend. Hoeveel dagen heb ik de pyjama al aan? Is die yoghurtvlek van gisteren? Heb ik al gedoucht vandaag? Ik weet het niet. Mijn leuke kleren blijven ongedragen, mijn mascara droogt uit. Het maakt niet uit dat ik er flets en onfris bijloop, want ik zie toch niemand. Mijn huis is daarentegen proper als nooit tevoren. Hoeveel deadlines er ook zijn, ik maak altijd tijd voor stofzuigen en het op kleur sorteren van mijn sokken. En voor het volgen van het nieuws en wat daarover getwitterd wordt, waarmee je tegenwoordig voor je het weet weer drie uur verder bent. Ik het toonbeeld van sereniteit? Ammehoela. Ik werk nu twee jaar thuis en ik beken: ik verlang terug naar kantoor. Een echt kantoor, inclusief collega's met wie ik samen fraaie dingen fabriceer. 

Daar valt niet zo eenvoudig iets aan te doen, de vaste contracten liggen in de schrijverij niet voor het oprapen. Elders ook niet, het aandeel werk­nemers met een vast dienstverband is in 2016 weer afgenomen. Het aantal zzp'ers neemt nog steeds toe. Van hen werkt bijna de helft doorgaans thuis. Volgens het CBS waren er in 2015 in totaal 1,1 miljoen mensen die voor­namelijk thuis of vanuit huis werkten (onder wie zzp'ers en vaste werknemers), wat neerkomt op 14 procent van de werkzame beroepsbevolking. In 2008 was dat nog 10 procent. Ze zullen niet allemaal zo'n last hebben van verslonzing en eenzaamheid als ik, maar er zitten nu eenmaal nadelen aan thuis kantoortje spelen. En de zzp'ers onder hen hebben het al niet makkelijk. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid bracht begin februari een rapport uit over flexibel werkenden. Ze kunnen door de onzekerheid last krijgen van stress en ervaren vaak een gebrek aan erkenning. Het kopen van huizen en maken van baby's wordt door de onbestendige inkomsten dikwijls uitgesteld.

The Office

Vergeleken met dat soort kwesties is het gemis van een kantoor buitenshuis een luxeprobleem. Veel mensen zien er sowieso geen probleem in, luxe of niet. Want het kantoor, dat heeft in de populaire cultuur niet bepaald een flitsende reputatie. Het is de plek waar alle levenslust wordt gefnuikt door grauw conformisme. Incompetente, boosaardige managers regeren er over verveelde receptionisten en moedeloze klerken. Wonderlijke termen als 'bila'tje' en 'can do-mentaliteit' worden er normaal gevonden. De kamerplanten zijn er altijd zieltogend, uit de ­koffieautomaat komt onbestemde ­cafeïnefantasie. Zie The Office, Debiteuren Crediteuren en cultfilm Office Space, waarin gefrustreerde ict'ers met een honkbalknuppel een weigerachtig faxapparaat slopen. Hoezo zou je zo'n dorre plek missen?

Er zullen vast kantoren zijn die voldoen aan deze stereotypen. Maar niet de kantoren waar ik gewerkt heb, vijf in totaal. Variërend van een morsig pand met uitpuilende asbakken waar voor half 11 niemand te bekennen was tot een hippe ruimte vol immer energieke creatievelingen. Allemaal plekken waar ik het reuze naar mijn zin had. Ik gedij bij geklets met collega's en vaste werktijden. Ik hou van het terloopse brainstormen bij de printer en de kasten vol grootverpakkingen balpennen. Ik ben gek op de vrijwel dagelijks aanwezige zakken snoep en taart - thuis staat er nooit ­iemand met zelfgebakken brownies voor je deur. Ik vind het zalig dat iemand anders regelt dat je salaris krijgt en de wifi piekfijn functioneert. En de koffie was vrijwel overal prima. 

Nico van Yperen is hoogleraar psychologie aan de Rijksuniversiteit ­Groningen en doet onderzoek naar de kenmerken die bepalen of iemand zich prettig voelt in een bepaalde werksituatie. Ben je gemaakt voor kantoor of juist voor een zolder-kamer? 'Een belangrijk kenmerk is de behoefte aan autonomie. Sommige mensen willen vooral zelf bepalen waar ze mee bezig zijn, en hoelang. Anderen niet, die willen dat hun baas ze vertelt wat ze moeten doen. Behoefte aan structuur is ook heel bepalend. De een heeft het meeste baat bij een 9-tot-5-baan waarin alles is vastgelegd, een ander voelt zich in zo'n keurslijf niet goed.'

Nu kan ik met autonomie prima uit de voeten, ik hoef geen chef die me op de vingers kijkt en die heb ik gelukkig nooit gehad. Meer structuur zou me daarentegen goed doen. Zonder reguliere werkuren verval ik in dagelijks uitslapen en vervolgens op zondagnacht als een dolle tegen deadlines opwerken. Ik kan beter ergens verwacht worden 's ochtends. Maar het echte pijnpunt zit 'm in de mensen. Ik mis collega's. Dat is niet zo gek volgens Van Yperen: 'Behalve autonomie en structuur is een belangrijke factor de behoefte aan contacten, aan binding met anderen. Er zijn mensen die het heerlijk vinden om in hun eentje te zijn, schrijvers en wetenschappers voorop. Die kunnen in een hutje op de hei werken. Terwijl anderen continu mensen om zich heen willen voor de creatieve input en sociale contacten. Zij kunnen zich als thuiswerker ongelukkig voelen.' 

Hoera, weer echte kleren aan

Van Yperen adviseert gevallen als ik om de situatie naar hun hand te zetten: 'Er zijn steeds meer mogelijkheden om als zzp'er een werkplek te huren.' Je hoeft niet meer in de Randstad te zitten om een kantoorstek te vinden, ze duiken overal op. Fijn, weer onder de mensen. Hoera, weer echte kleren aan. Met een beetje mazzel zijn de medehuurders nog sympathieke types ook, met wie je op vrijdagmiddag een fles wijn en een zak poestanootjes opentrekt. Maar je moet de huur van zo'n werkplek maar net kunnen missen en veel zzp'ers hebben moeite om rond te komen. De Kamer van Koophandel schat dat 10 procent onder bijstandsniveau zit. Dan maar voor de prijs van een cappuccino de dag in een Coffee Company doorbrengen, is ook niet ideaal. Zie maar eens bloedserieus telefonisch te onderhandelen met rochelende stoompijpjes en blèrende peuters op de achtergrond. 

Zomaar wat mensen om je heen regelen is bovendien geen afdoende oplossing voor wie echt collega's mist. Die zorgen namelijk voor meer dan gezelligheid. Creativiteit bijvoorbeeld, zoals Van Yperen al zei. Een aanzienlijk deel van mijn ideeën is ontstaan uit ge­ouwehoer met collega's of is door hen aangescherpt. Ik gaf een voorzet, de ander kopte 'm in. Samen kom je verder, zie het geval van de Post-it. De uitvinder van een makkelijk loslatende lijm wist niet wat hij ermee aan moest, het was een collega die opperde om die op een papiertje te plakken. Er gaat wat verloren als er geen collega's zijn om je hersenspinsels op los te laten: de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid wees er in het bovengenoemde rapport op dat flexibel werk ten koste kan gaan van innovatie. 

Er zijn meer manieren waarop collega's je beter maken in je baan. Vaak kun je profiteren van hun kennis en netwerken. En zelfs al delen ze niets met je en zijn ze ronduit irritant, dan nog hebben ze een functie. Collega's zijn goed voor de prestatiedrang. De Harvard Business School deed onderzoek naar mensen die in hun organisatie enorm goed presteerden. Het bleek dat als ze ergens anders aan de slag gingen, het tot vijf jaar kostte om op hun oude niveau te komen. Hun succes was voor een flink deel afhankelijk van hun werkplek, en dan met name hun collega's. Wat kan ik zeggen? Vroeger was ik beter. 

Gezelligheid én structuur

Ik kan natuurlijk het gebrek aan creatieve en andere input deels compenseren. Er valt vast een bureau te regelen dat wordt omgeven door mensen die soortgelijk werk verrichten. Op wie ik vervolgens mijn breinscheten kan vrijlaten om samen tot grotere hoogten te komen. De flexwerkplekken van het op ruim honderd plaatsen opererende Seats2Meet, bijvoorbeeld, zijn zelfs bedoeld om kennis te delen en te netwerken. Sterker: je kunt ervoor betalen met je 'sociaal kapitaal'. 

Ideaal is het nog steeds niet, ik vermoed dat ik me het jofelst voel in een echt team. Maar jammeren dat je geen volmaakte baan hebt, is nogal verwend. Van Yperen: 'Je moet proberen een werksituatie te creëren die tegemoetkomt aan jouw psychische behoeften. Voor zover dat mogelijk is. Ik denk dat je spekkoper bent als je een ideale match hebt, dat komt niet zo vaak voor. Maar het is goed om die na streven.' Kortom, ik moet van m'n luie reet komen. Vroeger kreeg ik het allemaal cadeau, nu moet ik op zoek naar de structuur, de gezelligheid en de inspiratie van een kantoor. Zo'n drama is dat nu ook weer niet. En eerlijk is eerlijk, weer fulltime op een kantoor zitten is niet mijn grootste ambitie. Het is reuze aangenaam om drie uur lang te lunchen of op een baaldag in bed te blijven met de laptop. Voor veel mensen geldt dat ze het best gedijen bij wat blended working heet: een deel thuis, een deel onderweg en een deel op kantoor werken. De meeste zzp'ers hoeven niet zo nodig weer een vaste baan, een kwart denkt erover daarnaar op zoek te gaan en van hen doet slechts 44¿procent dat daadwerkelijk. 

Er zijn weinig mensen die echt het allerliefst elke dag naar kantoor gaan. Maar honderd procent van de werktijd thuis doorbrengen is bepaald niet de hemel. Wie maandag weer zin heeft om z'n pc en nietmachine uit het raam te gooien en z'n collega's erachteraan: je zou de hele rotzooi ooit ­zomaar eens kunnen missen. 

lonneke van der loos (35), medewerker marketing en communicatie popconcerten tivolivredenburg

'Na mijn ontslag bij een platenmaatschappij, waar ik zeven jaar perspromotor was, wilde ik weer een vaste baan zoeken. Maar er waren artiesten die zeiden: 'Als je voor jezelf begint, willen we met je in zee.' Ik dacht: ik probeer het gewoon. Dat is nu drie jaar geleden. Het lukte, de klussen bleven binnenkomen.

De vrijheid vond ik aan de ene kant leuk. Als ik 's avonds uitging, hoefde ik niet op  tijd naar huis. Ik kon de volgende dag later opstaan en langer doorwerken. Ik merkte ook dat ik later op de dag creatiever ben, dus dat kwam goed uit. Maar uiteindelijk vond ik het niet fijn, dat thuis-zitten. Ik liep vaak tot 12 uur in pyjama rond, niemand die het zag. En thuis ga je schoonmaken tussendoor, waardoor je niet het gevoel hebt van een vaste routine. Ik werd er ook wat somber van, voelde de muren op me afkomen. Ik verheugde me echt op afspraken buiten de deur, dan was ik even onder de mensen. 

Er zat een stijgende lijn in mijn bedrijf, ik kreeg steeds grotere klussen. Maar toen ik eind vorig jaar een interessante vacature voorbij zag komen, solliciteerde ik toch. Ik doe nu marketing voor popconcerten in TivoliVredenburg in Utrecht en zit weer fulltime op kantoor. Ik merk dat ik collega's gemist heb, het sparren en de gezelligheid. En af en toe een schouderklopje is ook wel lekker. Soms mis ik de vrijheid, maar ik merk dat ik veel rust krijg door de vaste werktijden en op kantoor werken. Als zzp'er voel je je nooit vrij, op vakantie ben je nog mails aan het beantwoorden.'

Nick Klaessens (32), freelancejournalist

'Acht jaar lang heb ik fulltime als redacteur bij Veronica Magazine gewerkt. Ik schreef over gadgets, muziek en film, en deed interviews. Erg leuk. Tweeënhalf jaar geleden werd ik bij een bezuinigingsronde ontslagen. Een uitkomst, want ik wilde al een poos voor mezelf beginnen. Hoewel ik de gezelligheid van de redactie mis - er was zelfs een bar in het pand - vind ik de vrijheid om zelf mijn tijd in te delen prettig. Twee dagen per week zit ik nu op de redactie van Playboy. Het is beuken, tijd om slap te ouwehoeren met collega's is er niet echt. Als je ergens fulltime werkt, kun je best eens een dag de boel laten verslonzen en alles de volgende dag inhalen. Dat kun je als freelancer niet maken. 

Wat ik wel mis, is een afdeling personeelszaken die zorgt voor je administratie. Dat is mijn grootste struikelblok. Ik ben niet administratief aangelegd. Ik draag netjes mijn btw af, maar aan sociale zekerheid heb ik nog niks gedaan. Ik heb weleens geprobeerd me erin te verdiepen, maar het is gewoon te saai.

De rest van de week werk ik vanuit huis. In opdracht kan ik thuis goed werken, maar niet als het voor mezelf is. Dan is er altijd wel post die opengemaakt moet worden of Facebook dat in de gaten gehouden moet worden. Met mijn vriendin heb ik afgesproken dat we niet te vaak 's¿avonds doorwerken. Daar moet je op letten, anders spreek je elkaar nauwelijks. Ik heb haar ontmoet bij Veronica. Als je met iemand werkt, heb je echt de tijd om uit te vinden of je een klik hebt.'

Jolanda Smits (47), pedicure en masseuse feetandbody4you.nl

'Ik was administratief medewerker op een logistieke afdeling. Toen ik eind 2013 te horen kreeg dat er bezuinigd zou worden, dacht ik: ik ben de pineut. Na mijn ontslag had ik geen zin mezelf weer bij een groot bedrijf te bewijzen. Ik heb een pedicureopleiding gevolgd en heb nu een praktijkruimte aan huis, en ik kom bij mensen thuis. 

Pas het laatste halfjaar heb ik mijn draai gevonden. Ik miste de mensen van mijn werk, ik heb heel wat tranen gelaten. Vooral als er een collega langskwam. Ik zeg nog steeds 'mijn collega's' als ik over oud-collega's praat. Eenzaam voel ik me niet, ik heb mijn klanten. Maar je praat ­anders met ze dan met collega's. Je zegt niet tegen een andere klant: 'Ik had me er nou één.' Maar goed, dat zeg ik dan 's avonds tegen mijn man. 

Het is niet altijd makkelijk met de onzekerheid om te gaan. Laatst belden er vier mensen op één dag af. Dan zit je daar. Op die dagen dat ik niks te doen heb, denk ik weleens dat mensen me zien als een soort werkloze. Kijk haar, ze is lekker thuis, ze kan doen wat ze wil. Maar zo denken ze waarschijnlijk niet. 

Dat ik weinig het huis uit kom, kan me soms aanvliegen. Het is een heel gedoe om bij mensen thuis te werken, maar ook fijn omdat ik dan in een andere omgeving kom. Ach, het gaat allemaal prima, maar als ik op Facebook zie dat mijn collega's een uitje hebben, denk ik: o ja, dat was altijd leuk. Dat mis ik wel. Ik kan wel een bedrijfsuitje organiseren, maar dat is niet zo gezellig in je eentje.'