Antirookclub zet longartsen buiten de deur
De nationale koepel van tabaksbestrijders heeft twee longartsen de deur gewezen, omdat ze te activistisch zijn. De maatregel volgt op het stopzetten eerder dit jaar van de subsidie van KWF Kankerbestrijding aan de longartsen.
De Stichting Rookpreventie Jeugd van de twee longartsen en hun kritische website TabakNee passen volgens voorzitter Floris Italianer niet bij de Alliantie, die ‘een verbindende factor wil zijn’.
Ze zijn ‘van dik hout’, Wanda de Kanter en Pauline Dekker. De longartsen vinden de tabaksindustrie een criminele bedrijfstak die frontaal moet worden bestreden. Bijvoorbeeld met een strafklacht bij Justitie. Ze gaan er hard in, vriend en vijand krijgen kritiek als het nodig is. Want het wordt tijd dat er een keer wordt doorgepakt in het polderende, pappende tabaksbeleid in Nederland.
Toontje lager
‘We hebben haast’, schrijft De Kanter op haar eigen website. Ieder jaar sterven er in Nederland twintigduizend mensen door roken. De Kanter en Dekker krijgen die zieke rokers op hun spreekuur. Roken is veruit de belangrijkste oorzaak van longkanker. Ze hebben vaak als kind de eerste sigaret opgestoken, zijn verslaafd geraakt en twintig, dertig jaar later worden ze met de gevolgen geconfronteerd. De Kanter en Dekker voeren talloze slecht-nieuws-gesprekken. Het went nooit. Ze voelen zich dokters die dweilen met de kraan open. Het moet stoppen, vinden ze. En snel. Dus: snoeihard tegen de tabaksindustrie en tegen slap overheidsbeleid.
Maar dat moet echt een toontje lager, vindt de Alliantie Nederland Rookvrij, samenwerkingsverbond van inmiddels 155 bedrijven, gemeenten, ziekenhuizen en artsenverenigingen. De Alliantie is niet van de confrontatie, eerder van de zachte aanpak: in 2035 moet er de eerste tabaksvrije generatie volwassenen zijn. De Kanter en Dekker vinden het concept prachtig, maar hallo, 2035…? Het gaat beide artsen lang niet vlug genoeg.
De militante website TabakNee is van ‘naming and shaming’, frontaal en compromisloos
Bovendien: wat doen KWF Kankerbestrijding, Hartstichting en Longfonds eigenlijk zelf, onder de eigen achterban die vaak ziek is door roken, tegen het tabaksgebruik? ‘Het lijkt dat roken alleen en vooral door de Alliantie wordt opgepakt’, schreef De Kanter in februari op haar persoonlijke website. ‘Ik roep de gezondheidsfondsen op het echte doel voor ogen te houden. Door met harde campagnes de noodzaak van de rookvrije generatie te onderbouwen. Door politieke druk uit te oefenen.’’
De vingerwijzing viel verkeerd bij Floris Italianer, voorzitter van de Alliantie Nederland Rookvrij en directeur van de Hartstichting. Italianer belijdt de diplomatie, hij wandelt langs de weg van de geleidelijkheid, in goede poldertraditie wil hij vastberaden naar het einddoel toewerken. Dát is de koers van de Alliantie en die strategie hebben de deelnemers te onderschrijven, anders kunnen ze geen partner zijn.
Verontwaardiging
Wanda de Kanter, Pauline Dekker en hun militante website TabakNee passen niet in dat plaatje. Hun Stichting Rookpreventie Jeugd is daarom uit de Alliantie gezet. In een brief aan de 155 partners beschrijft Italianer de marsroute van zijn club: ‘…werken vanuit een positieve insteek: de verbindende factor zijn, stimuleren en motiveren en inspelen op waar de kansen liggen’.
TabakNee is een activistisch platform over de ‘tabaksindustrie en haar kompanen’. De artikelen op die site over de lobby van de tabaksindustrie in Nederland worden vaak geschreven door ervaren journalisten. Ze doen onafhankelijk onderzoek en halen geregeld nieuws boven tafel. Op de website staat dat TabakNee is ontstaan ‘uit verontwaardiging over wat de tabaksindustrie aanricht onder de Nederlandse bevolking’. Overheid en politiek doen veel te weinig om de bevolking te beschermen tegen de tabaksindustrie, aldus de initiatiefnemers.
De Alliantie Nederland Rookvrij is niet van de confrontatie, eerder van de zachte aanpak
Vanaf het begin is er kritiek op de site, omdat politici, ambtenaren, commissarissen en lobbyisten die zich inlaten met de tabaksindustrie voluit en met naam en toenaam worden genoemd. Geen gepolder. TabakNee is van ‘naming and shaming’, de Amerikaanse aanpak: namen noemen, frontaal en compromisloos. Als de moeder van Lodewijk Asscher, Tweede Kamerlid en fractievoorzitter van de PvdA, commissaris blijkt te zijn bij sigarettenfabrikant Philip Morris Holland, wordt dit breed uitgemeten én veroordeeld op de site TabakNee.
TabakNee wordt door tabaksfabrikanten en hun lobbyisten gehaat. Maar ook in kringen van de anti-lobby is dus lang niet iedereen enthousiast. “Ik ben geen voorstander van dat uit de losse heup schieten”, aldus – desgevraagd – Marc Willemsen, hoogleraar tabaksontmoediging en werkzaam bij het Trimbos Instituut. “Ik ben toch te veel exponent van de Nederlandse cultuur: met de flow meegaan, niet confronterend, rustig kijken waar je invloed kunt hebben. Je moet er in de Nederlandse verhoudingen niet te hard ingaan.”
Michel Rudolphie, tot eind 2017 directeur/bestuurder van KWF, besloot in 2013 TabakNee te sponsoren. Niet heel openlijk, want binnen zijn organisatie was – toen al – lang niet iedereen blij met de aanpak van TabakNee. De website wordt overeind gehouden door Frits van Dam, bestuurslid van de Stichting Rookpreventie Jeugd. Hij is hoofdredacteur van de site en ook mede de bedenker en initiatiefnemer ervan. Van Dam was bijzonder hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en tot zijn pensionering als psycholoog verbonden aan het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam.
In het voorjaar van 2018 ontstaat er wrijving tussen de Alliantie, KWF en TabakNee als de website een artikel plaatst over voormalig GroenLinks-Kamerlid Jolande Sap. Zij is dan net door staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) benoemd tot voorzitter van een groepje deskundigen die voor zijn Nationaal Preventieakkoord oplossingen voor het rookprobleem zullen aandragen.
Een zijsprongetje: de tabaksindustrie mocht niet meepraten over dat akkoord. Het was voor het eerst dat deze bedrijfstak volledig werd buitengesloten. Die ingreep was een rechtstreeks gevolg van een juridische actie van de Stichting Rookpreventie Jeugd. Die stapte in 2015 naar de rechter omdat Nederland jarenlang had verzuimd een dan al tien jaar oud VN-verdrag uit te voeren, waarin staat dat overheden de tabaksindustrie buiten het rookbeleid moeten houden. Na de rechtszaak besloot het kabinet de tabaksindustrie buiten spel te zetten. Tot dan praatten de fabrikanten nog volop mee over het beleid.
Furieus
TabakNee ploos na de benoeming van Sap aan de ‘tabakstafel’ van het Preventieakkoord het cv van het oud-Kamerlid na en zag dat zij commissaris is bij adviesorganisatie KPMG. Op de website TabakNee verscheen een artikel waarin Blokhuis het dringende advies kreeg Sap onmiddellijk te vervangen, omdat KPMG ‘dubieuze onderzoeken’ zou doen. KPMG schreef in opdracht van tabaksfabrikanten rapporten over de smokkel van sigaretten die volgens TabakNee vooral worden gebruikt in de industrielobby tegen accijnsverhogingen op tabak.
Blokhuis reageerde niet op het advies van TabakNee, maar KWF Kankerbestrijding – financier van de website – was furieus. Fleur van Bladeren, teamleider bij KWF, drong er in een mail op aan dat het artikel zo snel mogelijk zou worden verwijderd, ‘voordat het Den Haag bereikt en wij daar last van gaan krijgen’. Het artikel kon, schreef ze, ‘potentieel schadelijk zijn voor onze inbreng in het Preventieakkoord’. De relatie van de anti-rokenlobby met Sap was aan de tabakstafel van het Preventieakkoord juist erg goed, aldus Van Bladeren. Het artikel op TabakNee, kon die goede verstandhouding weleens verzieken. Van Dam en De Kanter weigerden het stuk van de site te halen.
Eind 2018 kregen de longartsen een brief van Johan van de Gronden, filosoof en oud-directeur van het Wereld Natuur Fonds. Hij zit sinds het voorjaar van 2018 in de directie van KWF Kankerbestrijding. Van de Gronden meldde dat TabakNee per 2019 geen geld meer van KWF krijgt. Er zijn, zo schreef hij, gesprekken met TabakNee geweest ‘over de verschillen van inzicht en concrete irritaties en onvrede over bepaalde activiteiten’, maar die hadden niet tot resultaat geleid. ‘Wij hebben helaas onvoldoende vertrouwen gevoeld om tot een effectieve, synergistische samenwerking te komen in de nabije toekomst.’ De Kanter werd bedankt voor ‘het blootleggen van strategieën van de tabaksindustrie’. ‘Er is de afgelopen periode veel bereikt.’ Maar hij draaide de geldkraan onverbiddelijk dicht.
Daar kwam begin maart de tweede brief overheen van Italianer, voorzitter van de Alliantie, waarin de Stichting Rookpreventie Jeugd de deur werd gewezen. De Kanter wil niet inhoudelijk reageren op beide brieven. Ze is er door aangeslagen, zegt ze.
De voorzitter van de vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG), Dink Legemate, vaatchirurg en hoofd chirurgie van het AMC in Amsterdam, reageerde wel. Hij stuurde een boze brief aan het bestuur van de Alliantie. De vereniging NTvG, één van de 155 Alliantie-partners, besloot drie jaar geleden uit het eigen vermogen een miljoen euro te investeren in de strijd tegen het roken. Ook TabakNee kreeg daarvan geld van de vereniging. ‘Het was hoog tijd om de enorme gezondheidsschade door tabak in Nederland serieus aan te pakken’, aldus hoogleraar Legemate in zijn brief.
De activiteiten van de longartsen en TabakNee hebben veel betekend, schrijft hij. ‘Met hun activistische aanpak en de strafzaak tegen de tabaksindustrie zijn Wanda de Kanter en Frits van Dam, de voortrekkers van de Stichting Rookpreventie Jeugd, er in een paar jaar in geslaagd het volkomen vastgelopen tabaksdossier weer in beweging te krijgen. Zij hebben een werkelijke mentaliteitsverandering in Nederland in gang gezet rond de tabaksindustrie en tabaksgebruik.’
Volgens Legemate heeft de Alliantie ondertussen een slappe rol gespeeld in de onderhandelingen over het Nationaal Preventieakkoord en initiatieven van de Stichting Rookpreventie Jeugd en het NTvG ‘stelselmatig geboycot’. Een pleidooi voor het instellen van een tabaksverslavingsfonds en het opzetten van een stelsel van vergunningen voor tabaksverkoop, werd volgens Legemate zonder argumenten terzijde geschoven. “In het preventieakkoord staat nu eigenlijk geen enkele harde afspraak die nodig is om de ambitieuze doelstelling te bereiken.”
De Alliantie heeft zich volgens Legemate naïef opgesteld en ‘veel te veel mee bewogen met de politiek’: “Daardoor ligt er nu een akkoord dat weinig gaat betekenen voor de strijd tegen de tabaksverslaving in Nederland.”
De Sjoemelsigaret
Trouw-redacteur Joop Bouma werkt aan een boek over de tabaksindustrie, het huidige overheidsbeleid en de opstelling van de drie gezondheidsfondsen KWF Kankerbestrijding, Longfonds en Hartstichting in het rookdebat. ‘De Sjoemelsigaret’ verschijnt in mei bij Atlas Contact.
Lees ook:
Hoe staatssecretaris Blokhuis campagne voert tegen het roken, tot irritatie van de VVD
Sinds staatssecretaris Paul Blokhuis over het rookbeleid gaat, klinkt er een hardere toon. De sigaret kan hem niet snel genoeg verbannen worden.
Oproep aan Jumbo: Ook geen tabak meer bij de kassa
Snoepverkoop aan de kassa in de ban om de jeugd te sparen? Stop dan gelijk met het aanbieden van rookwaar. Dat vindt althans de Stichting Rookpreventie Jeugd, opgericht door longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker.
KWF: Tabaksindustrie schuldig aan zware mishandeling
KWF Kankerbestrijding doet aangifte tegen vier tabaksproducenten wegens zware mishandeling met de dood tot gevolg, en valsheid in geschrifte.